O jeziku i terminologiji invalidnostiMilica Mima Ružičić
magistrant studija lingvistike i srpskog jezika Novi Sad
Rezime: Nakon usvajanja Standardnih pravila UN za izjednačavanje moguć nosti koje se pružaju osobama sa invaliditetom decembra 1993. u našoj se sredini počelo govoriti o pravima osoba sa invaliditetom i raditi na promeni svesti i načina na koji se o njima govori u javnosti. Standardizacija terminologije samo je jedan segment, i to krajnji, u pravcu podsticanja korektnog govorenja i pisanja o osobama sa invaliditetom u sistemu obrazovanja, javnim službama i medijima. Bez vidljivosti i aktivne društvene uloge osoba sa invaliditetom efekti rada u sferi jednakosti u javnom govoru nisu dovoljni.
Ključne reči:
invalidnost, nediskriminacija, predrasude, marginalizacija.Nakon usvajanja Standardnih pravila UN za izjednačavanje moguć nosti koje se pružaju osobama sa invaliditetom decembra 1993. u našoj se sredini počelo intenzivnije govoriti o ljudskim pravima osoba sa invaliditetom i raditi na promeni svesti i načina na koji se o njima govori u javnosti.
Invalidnost je vezivana za bolest, nemoć, siromaštvo. Otuda i upotreba prideva:
bespomoćan, bolestan, nemoćan, nenormalan, nepokretan, vezan ili prikovan za invalidska kolica, krevet/postelju i termina: bogalj/ bogaljuša, bogaljnica, bolesnik/bolesnica, ljudi za popravku i slično.Promena svesti o ulozi društva u definisanju položaja ovog dela stanovniš tva u engleskom i latinskim jezicima i širenje socijalnoj pristupa invalidnosti dovela je do
upotrebe termina hendikepirane osobe, hendikepirani kojim se sugeriše na ograničenu mogućnost funkcionisanja i termina osobe sa posebnim potrebama. Ove konstrukcije bivaju prihvaćene od stručnjaka i od strane osoba sa invaliditetom.
Termin invalid, doveden u vezu sa značenjem latinskog korena i njegovom upotrebom u romanskim jezicima “bespomoćan, nemoćan, manje vredan”, izvesno vreme biva anatemisan i potiskivan iz upotrebe. U središtu pažnje je osoba.
U engleskom jeziku upotrebljavaju se konstrukcije:
handicapped person, disabled person, person with special needs i prema njima people with handicap i people with disabilities. U tekstu Standardnih pravila dosledno se upotrebljava termin osoba sa invaliditetom (persons with disabilities) u nameri da se pokaže da je invaliditet/ (disability) jedna od karakteristika i da se ne odnosi na (celu) osobu.
U našem jeziku ova konstrukcija prevodi konstrukcijama osoba sa invaliditetom i osoba sa hendikepom, eventualno osoba sa onesposobljenošć u.
U krugu defektologa preveden je terminom osoba sa ometenošć u.U poslednjih pet godina na različitim skupovima se govorilo o jeziku invalidnosti. Napisano je nekoliko radova iz oblasti prava i istorije i lingvistike o jeziku kojim se predstavljaju osobe sa invaliditetom i terminologiji.
U toku 2003. godine na Odseku za srpski jezik i lingvistiku Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu sačinjeni su istorijski pregled terminologije i Rečnik invalidnosti koji, pored popisa termina, donosi podatak o njihovom statusu u formalnim situacijima.
U skladu sa pristupom primenjenim
u tekstu Standardnih pravila predlažu se termini.
osoba/čovek/žena/dete sa invaliditetom, i ukoliko je poznat uzrok ili posledicu stanja u kome se osoba nalazi termini: č sa fizič kim/telesnim (motornim i senzornim) invaliditetom, sa smanjenom fizič kom psihičkom, intelektualnom sposobnošću, č sa smanjenim motornim sposobnostima, č sa smanjenom sposobnošću sluha, vida, govora, kretanja umesto nepokretna č i sl., slepa č, slabovida č, gluva, nagluva, slepogluva č, č sa teškoćama u kretanju i termini č sa oštećenjem, povredom oka, kičme, ruke, noge i sl, č sa amputiranim delom tela, poremećajem kičme, govornim poremećajem, smetnjama u razvoju, č sa autizmom, Daunovim sindromom, distrofijom mišića, mišićnom distrofijom, multiplom sklerozom, cerebralnom dečjom paralizom, di/hemi/para/kvadriplegijom i sl, kao termini invalid, invalitkinja sa opštim neutralnim značenjem.
Termini hendikepirani, hendikepirana č, č s hendikepom, č s posebnim potrebama; ometena č, nagrđena, osakaćena č nisu u ovom kontekstu adekvatni jer su odraz subjektivne ocene, društvenih ili ličnih stavova i kvalifikovanja.
Pojmovi hendikeperanost i hendikep vezuju se za ljude u različitim kontekstima ukazujući na nejednake mogućnosti, ograničenje ili na neuspeh (sportski hendikep)
. Termin osoba u situaciji hendikepa, koji je došao iz francuskog jezika, može se upotrebiti u ovom i u drugim kontekstima kada se govori o ljudima, ali uz navođenje konkretnog uzroka koji je do te situacije doveo (npr. Osoba u situaciji hendikepa uled smanjene sposobnosti kretanjaa, nedostatka pomagala, asistencije i sl., nepoznavanja jezika i dr.) Termin č sa ometenošću sementički je prazan i zahteva određenje: č sa smetnjama u fizičkom, psihičkom/duševnom/mentalnom razvoju i sl.
Termini amputirac, autističar, daunovac, distrofičar/distrofičarka, hemi, kvadri, kvadić, MS-ovac i slično, ili poistovećivanje osobe sa dijagnozom koja joj stoji u zdravstvenom kartonu, odlika su stručnog žargona ili žargona grupe i ne preporučuju se u formalnim situacijama, dok su reči slepac, gluvać idiot, kreten, bolid, retardiran, retard, mentalac, mentol i sl. sa novim pogrdnim značenjima i upotrbnom vrednošću deo opšteg žargona i ne pripadaju ovom terminološkom sistemu.
Dogovor oko terminologije samo je jedan segment, i to krajnji, u pravcu podsticanja korektnog govorenja i pisanja o osobama sa invaliditetom, pre svega u nauci, sistemu obrazovanja, javnim službama i medijima.
Njena upotreba uslovljena je promenom pristupa temi, koji se zasniva na saosećanju, sažaljenju, uz upotrebu stihova, poslovica, ohrabrivanje, divljenje, čuđenje i kritika društvu za nebrigu, te promenom položaja, vidljivošću i aktivnom i punom učešću osoba sa invaliditetom u postojećem društvenom kontekstu. Novi Sad, 2004.
http://www.hereticus.org/arhiva/2004-3/o-jeziku-i-terminologiji-invalidnosti.html
Tema: O jeziku i terminologiji invalidnosti (Pročitano 4480 puta)